Aanbevelingen bij de Europese strategie voor medicijnen in het milieu
Door: Stichting Huize Aarde, Enschede, 29 maart 2019
Na jaren van onderzoek, overleg en inspraak is op 11 maart 2019 de Europese strategie voor medicijnen in het milieu gepubliceerd. Ook Stichting Huize Aarde heeft op eerdere momenten (26 mei 2017 en 21 februari 2018) daarop kunnen reageren. Wij vinden de ontwikkeling van een Europese strategie die emissie van humane en veterinaire medicijnen en multiresistente micro-organismen tegen moet gaan belangrijk omdat het regeringen, instellingen en maatschappelijke organisaties in landen binnen en buiten Europa aanmoedigt om actie te ondernemen.
De algemene indruk bestaat dat de Europese Commissie zich heeft ingespannen met deze strategie alle belangen te dienen. De strategie geeft de richting aan voor toekomstige wetgeving. Men streeft naar een brede juridisch verankering van maatregelen in bestaande Europese wetgeving omtrent medicijnen, water en bodem. Ook hangt de EC de strategie op aan duurzame ontwikkelingsdoel nr 6 (Schoon water en sanitatie) van de Verenigde Naties, en aan het Europese Actieplan tegen antibioticaresistentie.
Bestaande kennis en kennislacunes zijn getraceerd, nodige acties worden benoemd, financiering van onderzoek en ontwikkeling in het vooruitzicht gesteld, en een deadline voor evaluatie van de strategie vastgesteld (2020). De uitvoering van de beschreven acties zal in grote mate afhankelijk zijn van beschikbaarheid van de juiste kennis en van voldoende draagvlak bij humane en veterinaire zorgprofessionals en gebruikers van medicijnen; alsmede van de medewerking van betrokkenen buiten de Europese unie.
De EC staat voor een aanpak waarbij alle schakels van de humane en veterinaire medicijnketen hun verantwoordelijkheid nemen. Op meerdere manieren wil men de problematiek zoveel mogelijk bij de bron aanpakken: via bewustwording bij medische professionals (in opleiding), in medicijnreclame, tijdens het voorschrijven, tijdens de ontwikkeling van beter afbreekbare middelen, en tijdens de productiefase. Men wil de verantwoordelijkheid van producenten vergroten, met name tijdens de ontwikkelings- en afvalfase.
Hieronder de drie belangrijkste aanbevelingen van Stichting Huize Aarde bij de strategie:
1. Brede reikwijdte
Ondanks dat de strategie aangeeft dat medicijnen worden aangetroffen in drinkwater, bodem en planten; en dat het bestaan van risico’s in en ook via het milieu wordt erkent, blijft men het onderwerp over het algemeen vooral als een milieukwestie zien. Om het onderwerp tussen de oren van de mensen, op politieke en beleidsagenda’s en in Europese en nationale wetgeving te krijgen, is meer nadruk nodig op de milieukringloop van deze verontreinigende stoffen: hoe komen deze chemische en biologische verontreinigingen bij mens en dier terug; in welke mate worden we hier dagelijks aan blootgesteld. Zo wordt de behoefte aan meer data door de EC enkel betrokken op het watermilieu. Het vaststellen van de totale blootstelling van de mens wordt nog niet bepleit #. Hierdoor komt de strategie te veel over als een “ver-van-mijn-bed-kwestie” die gemakkelijker kan worden ontkend en geëxternaliseerd als een onvermijdelijk effect van vooruitgang. Gezien het persistente karakter en de biologische activiteit van de conventionele medicijnen, en vanuit het oogpunt van een circulaire economie, dient beleid erop gericht te zijn dat humane en veterinaire medicijnen niet in de milieukringloop terechtkomen (nultolerantie). Een oplossing voor deze milieukringloop zou deel uit moeten maken van een gezondheidsbeleid. Gestreefd dient te worden naar synergieën met inspanningen om de medicalisering van de samenleving te voorkomen.
# Overigens is milieu-monitoring van medicijnen en multi-resistentie een arbeidsintensieve, langdurige en kostbare kwestie. Bovendien geeft analyse weinig uitsluitsel omdat meettechnieken nog onvoldoende gevoelig zijn en medicijnen en multi-resistentie in vele vormen in de milieukringloop voorkomen. Een meer modelmatige benadering wordt aanbevolen. Modellen zijn weer afhankelijk van onafhankelijk uitgevoerd toxicologisch onderzoek. Hier mag dan ook meer nadruk op liggen.
2. Kritische bronstudie
Het feit dat de concentraties van medicijnen in de milieukringloop beduidend lager zijn dan therapeutische doses, is (eco)toxicologisch geen valide argument om de kans op gezondheidseffecten laag in te schatten. Medicijnen in drink- en zwemwater, voedsel en lucht kunnen in lage concentraties andere dan de beoogde therapeutische effecten veroorzaken, waaronder hormoonverstoring, alsmede cocktaileffecten. Beleid over mogelijke gezondheidsrisico’s dient gebaseerd te worden op bronnen van onafhankelijk opererende toxicologen, epidemiologen, biologen e.d. Watertechneuten e.d. zijn niet de eerst aangewezen groep om hierover een afgewogen oordeel te kunnen vellen. Bronnen afkomstig van vertegenwoordigers van, of gefinancierd door, belangengroepen zoals drinkwaterproducenten en farmaceuten dienen hier vermeden te worden.
3. Brede inbedding in duurzame ontwikkelingsdoelen (SDG’s)
Inbedding van de strategie in een mondiaal beleid voor een duurzame samenleving, zoals de duurzame ontwikkelingsdoelen (Sustainable Development Goals, SDG’s) van de Verenigde Naties is van strategisch belang. Buiten SDG 6 (Schoon water en sanitatie) valt het onderwerp ook onder SDG 3 (Goede gezondheid en welzijn), met name de subdoelen rond misbruik van substanties en schadelijke chemicaliën. Ook doel 9 (Industrie, innovatie en infrastructuur) biedt een geschikt kader, met name subdoelen rond duurzame industrie en Research & development. Alsmede SDG 11 (Duurzame steden en gemeenschappen), met name subdoel betreffende afvalbeheer; en SDG 12 (Verantwoorde consumptie en productie), en wel de subdoelen Milieubewuste omgang met chemicaliën; Afvalbeheer; Duurzame methodieken bij internationale ondernemingen; Informatie en bewustzijn.
Zie ook eerdere publicaties van SHA over dit thema, met een pleidooi voor een transitie naar een ecologisch verantwoorde zorg en integraal milieubeheer: