antibioticagebruik in Nederland
 
humaan
Ondanks het gecontroleerde gebruik, slikt de Nederlandse bevolking jaarlijks tientallen tonnen antibiotica. Zo werd in het jaar 2006 ongeveer 60 ton geconsumeerd; circa 50 ton thuis en 10 ton in de ziekenhuizen 1). Het betreft met name bèta-lactam antibiotica (penicillinen en cefalosporinen). Amoxicilline is in 2007 het meest door apotheken voorgeschreven antibioticum en is goed voor zo’n 20 ton 2). Het totale humane antibioticagebruik lijkt in Nederland stabiel 1,3).
 
veterinair

De Nederlandse veestapel kreeg tussen 1998 en 2008 jaarlijks ongeveer 550 ton antibiotica toegediend, zie de diagrammen hieronder. Dit was meer dan in Groot Brittannië (bijna 400 ton) en niet veel minder dan Duitsland (bijna 800 ton) 4). 90% van de veterinaire antibiotica wordt via het drinkwater en de voeding aan alle dieren tegelijk gegeven (koppelmedicatie) 4). Het betreft  routinematige toediening zonder werkelijke aanleiding (preventie i.p.v. therapie) en is daardoor medisch niet noodzakelijk. Dit betekent dat in principe 90% reductie mogelijk is. Na 2008 is door de druk vanuit de bevolking en overheid het veterinaire antibioticagebruik aan het verminderden; in 2012 wordt nog 244 ton antibiotica gebruikt. Dat is ruim 50% minder dan in 2007. Deze dalende trend is zowel zichtbaar bij biggetjes (zeugen) en vleeskuikens (met name in 2010 en 2011), als bij vleesvarkens, en vleeskalveren, en in 2012 ook bij melkvee 8).

Diagram 1. Het totale veterinaire antibioticagebruik lijkt tussen 1999 en 2007 te zijn verdubbeld, maar...

Diagram 1. Veterinair antibioticagebruik per jaar (Kg x 1000) 7)


in diagram 2. valt te zien dat het antibioticagebruik al die jaren vrijwel gelijk is gebleven, wanneer de in deze periode uitgefaseerde groeibevorderende antibiotica (antimicrobiële groeibevorderaars, AMGB) worden meegerekend. Omdat het aantal vleeskippen, varkens en runderen in deze jaren nauwelijks is veranderd 4,5) kan geconcludeerd worden dat de groeibevorderaars werden vervangen door tetracyclinen, waarvan het gebruik sindsdien is verdubbeld (zie diagram 1).
 
Diagram 2. Veterinair antibioticagebruik per jaar (Kg x 1000),
inclusief groeibevorderende antibiotica 7)


soorten antibiotica
Ongeveer 60% van de veterinaire antibiotica zijn tetracyclinen. Andere veel gebruikte antibiotica (18%) zijn de sulfonamiden: sulfadimidine, sulfadiazine, sulfamethoxazol en sulfadimethoxine, telkens gebruikt in combinatie met thrimethoprim. Het aandeel penicillinen en penicilline-achtige cefalosporinen in de veeteelt is 11% 4). Het betreft hier antibiotica die óók worden gebruikt bij bestrijding van bacteriële infecties bij de mens, en door resistentietoename steeds minder werkzaam zijn.
 
milieu-emissie
Antibiotica verlaten, net als de meeste andere geneesmiddelen, voor een groot deel onaangetast het lichaam van mens en dier. Wanneer 80% van de antibiotica het lichaam weer verlaten 6), betekent dit dat de Nederlandse bevolking en veestapel tussen 1998 en 2008 jaarlijks rond de 450 ton antibiotica lozen. In 2011 is dit tot 270 ton gedaald.


1) Geijlswijk IM van, DJ Mevius en LF Puister-Jansen, 2009, Kwantificeren van veterinair antibioticagebruik, Tijdschrift voor Diergeneeskunde 15.01.2009
2) Aa van der NGFM, GL Kommer, GM Groot, JFM Versteegh, 2008, Geneesmiddelen in bronnen voor drinkwater monitoring, toekomstig gebruik en beleidsmaatregelen, RIVM rapport 609715002/2008.
3) Baart F en AJ de Neeling 2003, Antibiotica gebruik buiten het ziekenhuis, Pharmaceutisch Weekblad jrg. 136:22 p. 786.
4) FIDIN 2009, 2008, 2007, Antibioticarapportages 2008, 2007 en 2006, Den Haag. NB Gegevens over het antibioticumgebruik door Nederlandse huisdieren en de siervisteelt zijn onbekend.
5) www.fidin.nl Cijfers en feiten, bezocht op 8-06- 2010.
6) Kümmerer K en A Henninger, 2003, Promoting resistance buy the emission of antibiotics from hospital and households into effluent, Clinical Microbiology and Infection, Vol. 9:00, p. 1-12.
7) Schutte F, 2008, Veterinair antibioticagebruik in Nederland, presentatie symposium "Wat maakt dieren ziek".
8) Trends in veterinary antibiotic use in the Netherlands, 09-11-2012 (gebaseerd op eerste half jaar 2012), www.maran.wur.nl.

Foto: stg. Huize Aarde.