invloed van antibiotica op grotere organismen
Informatie over de milieutoxiciteit van antibiotica en andere medicijnen voor grotere organismen is vrijwel niet beschikbaar. Daar komt bij dat de gevolgen van chronische milieuvervuiling pas na lange tijd zichtbaar worden, waardoor het lastig is mogelijke oorzaak en gevolgen met elkaar in verband te brengen. Toch worden antibiotica, samen met de antidepressiva en antipsychotica, in vakliteratuur tot de meest (acuut) ecotoxische stoffen gerekend1).
Verwacht wordt dat grotere organismen minder gevolgen van de lage antibioticaconcentraties in het milieu zullen ondervinden dan micro-organismen, omdat zij geen doelorganismen van het antibioticum zijn. Uit het beschikbare onderzoek naar deze macro-organismen blijken de meest milieugiftige antibiotica inderdaad bij de kleinste onder hen, de algen, gevonden worden:
 |
algen |
Algen zijn de basis van de voedselketen. Kleine verschuivingen in de algenpopulatie kunnen het evenwicht in het oppervlaktewater verstoren. De groei van de micro-alg Microcystis aerigunosa wordt verstoord bij antibioticaconcentraties van minder dan 0,1 mg/L 2). Lomefloxacine bleek bij concentraties van 2,4 mg/L acuut toxisch (EC50) te zijn voor een niet nader gedetermineerde groenalg3). Oxytetracycline, toegepast tegen infecties in visteelt, was direct dodelijk (EC50) voor de algen Microcystis aeruginosa bij 231 µg/L (0,231 mg/L), Rhodomonas bij 1,5 mg/L en Selastrum capricornutum bij 5 mg/L 4).
 |
bodemfauna |
Bodemorganismen als springstaarten zijn essentieel voor de omzettingsprocessen in de bodem. Antibiotica hadden in proeven weinig gevolgen voor bodemdieren. Het antiwormmiddel ivermectine vertoonde bij milieu-realistische concentraties wel een hogere sterfte van springstaarten (zie foto)5). Onder de mesthopen wordt door dit medicijn ook de afbraak van de mest geremd doordat het middel de bodemfauna, inclusief nematoden en wormen, onderdrukt6).
Indirecte gevolgen op macroorganismen zouden wel te verwachten zijn. Door verstoring van het natuurlijke evenwicht in bodem en water, stagneren de omzettingsprocessen door micro-organismen en daarmee de aanvoer van mineralen en zuurstof en de afvoer van afvalstoffen.
|
overige diergroepen |
Bij andere organismen, zoals kreeftachtigen en vissen zijn alleen effecten van antibiotica waargenomen bij hoge, niet milieu-realistische, concentraties7).
1) Webb in Kümmerer et al 2001 hst. 15.
2) Halling-Sørensen 2000 in Kümmerer et al 2001 hst. 7.
3) FDA-CDER 1996 in Kümmerer et al 2001 hst. 15.
4) Holten Lützhøft et al 1998 in Kümmerer et al 2001 hst. 15.
5) Jensen et al 2001b in Thiele-Bruhn 2003.
6) Diverse bronnen in Thiele-Bruhn 2003.
7) Migliore et al 1993; 1997 Brambilla et al 1994; Wollenberger et al 2000 in Kümmerer et al 2001 hst 7; Dojmi di Delupis et al 1992; Brambilla et al 1994 in Kümmerer et al 2001 hst. 7, p. 72; en Lunestad 1992 in Kümmerer et al 2001 hst 7.