antibioticaresistentie
De voortdurende aanwezigheid van industriële antibiotica in bodem en water verhoogt de weerstand (resistentie) van bacteriën tegen deze gifstoffen. Zover bekend wordt de ontwikkeling en verspreiding van antibioticaresistentie bij bacteriën veroorzaakt door drie processen: a) een verandering (mutatie) in de genen die er voor zorgen dat hun resistentiespectrum breder wordt; b) het uitwisselen van resistentiegenen via kleine mobiele stukjes genmateriaal (plasmiden) onder dezelfde en onder verschillende soorten bacteriën. Vooral de uitwisseling van resistentiegenen van onschadelijke naar schadelijke bacteriën is een bron van zorg; en c) een verhoogde selectieve druk die resistente bacteriën uitoefenen op de niet-resistente bacteriën.
|
Deze microbiële resistentie in het milieu betekent een verhoogd gezondheidsrisico. Wanneer resistente bacteriën via voeding, drinkwater en lucht bij mens en dier terecht komen en infecties veroorzaken, kunnen meer en meer infecties niet langer worden bestreden met de tegenwoordig bekende antibiotica.
Afbeelding: Kaufman, “Bedreigd door onbekende microben”. |
De oorsprong van resistentie ligt waarschijnlijk (vooral) in de darmen van met antibiotica behandelde mensen en dieren, omdat hier de antibioticaconcentratie relatief hoog is. Via de ontlasting van deze mensen en dieren worden resistente bacteriën verder verspreid. Verondersteld wordt dat de verspreiding van mest met daarin resistente stammen over agrarische grond een bijdrage is aan het ontstaan van weerstand tegen antibiotica bij de darmbacteriën van vee. Toch wordt ook in de darmen van stalvarkens, die nooit met antibiotica behandeld zijn, weerstand tegen meerdere bacteriesoorten (meervoudige resistentie) waargenomen 1) . De verspreiding van mest is echter niet de enige route voor verspreiding van resistentie. Andere verspreidingsroutes van resistente bacteriën zijn voedsel, water en lucht. Zo is een verband aangetoond tussen meervoudige resistentie bij pluimvee en bij mensen die op de boerderij of in het slachthuis in aanraking komen met het pluimvee 2) .
|
resistentie in de bodem |
Bodembacteriën hebben een natuurlijke weerstand tegen vele soorten antibiotica. Dit is begrijpelijk omdat de meeste door de mens toegepaste antibiotica afkomstig zijn van bodemorganismen. Uit een proef bleek dat van de 36 soorten bacteriën maar 7 soorten gevoelig waren voor 21 verschillende soorten antibiotica 3) . Aangetoond is dat de toevoeging van resistente bacteriestammen via de mest en urine de resistentie van bodemorganismen sterk doet toenemen 4) .
|
resistentie in water |
Resistente bacteriën worden in het riool en in rioolwaterzuiveringsinstallaties (RWZI’s) aangetroffen. Ook in rivieren, meren en grondwater komen ze voor. Na een diarree-epidemie in Noord-Amerika is aangetoond dat ook in drinkwater resistente bacteriën voor kunnen komen
5) .
|
resistentie in sediment
Foto: Dan Benett Flickr.com |
Antibioticaresistentie bij sedimentbacteriën worden vaak teruggevonden in de omgeving van viskwekerijen
6).
resistentie is tijdelijk
Onderzoeksresultaten tonen aan dat na beëindiging van de medicatie van het milieu met antibiotica, de resistentie bij bacteriën snel zal afnemen (zie bij tetracyclinen en resistentie). Onbekend is of de “responstijd” voor een nieuwe resistentie na een volgend contact met antibiotica veranderd is. Ook zijn er mogelijk andere gevolgen dan resistentie die niet tijdelijk zijn.
1) Berger et al. 1986 in Halling-Sorensen et al 1998.
2) Van den Bogaard et al, 2001.
3) Van Dijk en van de Voorde 1976 in Thiele-Bruhn 2003.
4) Ali-Shtayeh et al 1998; Esiobu et al 2002 in Thiele-Bruhn 2003.
5) Kümmerer et al 2001.
6) Diverse bronnen in Halling-Sorensen et al 1998.
Foto’s bodem, water: stg. Huize Aarde