Mogelijk verband tussen milieukringloop van medicijnen en neurologische afwijkingen

Door een onderzoeksgroep in de VS is vastgesteld dat blootstelling van het embryo aan lage milieu-relevante concentraties psychofarmaceutische middelen (carbamazepine, fluoxetine en venlafaxine) neurologische afwijkingen zoals autisme kunnen veroorzaken. Deze groep doet al een tijd onderzoek naar de genetische effecten van dit soort medicijnen op embryo’s. Dr. G. Kaushik en collega’s observeerden al eerder dat deze middelen door de darm en placenta heen gaan en de hersenen van het zich ontwikkelende embryo kunnen bereiken. g)

Omdat mens en dier een groot aantal genen delen is vergelijkend onderzoek naar externe invloeden op onze genen bij dieren nuttig. De onderzoeksgroep van Prof. Michael Thomas ontdekte dat een cocktail van deze drie psychofarmaca in de hersenen van jonge vissen groepen genen activeert die bij de mens gerelateerd zijn aan neurologische afwijkingen zoals autisme, parkinson en multiple sclerose. Vooral de relatie met autisme was overtuigend. m1), m2)  Verwacht werd dat een dergelijk effect zich ook voor zou doen in menselijke embryo’s.

Inderdaad blijkt nu dat lage concentraties van deze middelen zowel individueel als in een mengsel in menselijke cellen genen beschadigen die verantwoordelijk zijn voor ontwikkeling van de hersenen. g1)  De laagst bestudeerde effectconcentratie (10 microgram/L) van het anti-epilepticum carbamazepine en de hoogste concentratie (bijna 0,1 microgram/L) van dit middel gevonden in Nederlands drinkwater liggen niet ver uit elkaar. Daarnaast worden mensen aan deze en andere medicijnen blootgesteld door consumptie van (geïmporteerd) voedsel geteeld op grond behandeld met verontreinigd water en rioolslib. Bovendien hoopt carbamazepine zich op in verschillende organen, waaronder de hersenen.

Gezien het belang voor de volksgezondheid en de sociaaleconomische implicaties dient in de hele medicijnketen een pakket maatregelen ontwikkeld te worden om de milieukringloop van humane en veterinaire medicijnen te voorkomen. Op 27 oktober 2017 is in het academisch ziekenhuis te Utrecht een conferentie gehouden, waarin deze problematiek en haar aanpak werd besproken. De hoofdauteur van het hier aangehaalde onderzoek gaf ook een presentatie, zie Green Pharmacy Conference 2017.


g1) Gaurav Kaushik, David P. Huber, Ken Aho, Bruce Finney, Shawn Bearden, Konstantinos S. Zarbalis, Michael A. Thomas, 2016, Maternal exposure to carbamazepine at environmental concentrations can cross intestinal and placental barriers, Biochemical and Biophysical Research Communications 474 (2016) 291e295.
m1) M.A. Thomas, P.P. Joshi, R.D. Klaper, 2012, Gene-class analysis of expression patterns induced by psychoactive pharmaceutical exposure in fathead minnow (Pimephales promelas) indicates induction of neuronal systems, Comp. Bio-chem. Physiolo. C-Toxicol. Pharmacol. 155 (1). 

m2) M.A. Thomas, R.D. Klaper, 2012, Psychoactive pharmaceuticals induce fish gene expression profiles associated with human idiopathic autism, Plos One 7 (6).
g2) Gaurav Kaushik, Yu Xia, Jean C. Pfau, Michael A. Thomas, Dysregulation of autism-associated synaptic proteins by psychoactive pharmaceuticals at environmental concentrations, Neuroscience Letters, September 28 2017, https://doi.org/10.1016/j.neulet.2017.09.058.