musken in lucht en water
lucht
In binnen- en buitenlucht worden de hoogste concentraties nitro- en polycyclische musken gemeten op plaatsen waar zich veel mensen bevinden (steden, cafe’s en restaurants, tot 35 nanogran(ng)/m3 Galaxolide) en met cosmetica wordt gewerkt (kapperszaken tot 44 ng/m3 Galaxolide) 1).
water
rioolwaterzuivering
Een groot aandeel (ongeveer 77%) van de musken komt na gebruik in het watermilieu terecht 2). In rioolwater worden concentraties van enkele microgrammen polycyclische musken per liter bereikt. De nitromusken blijven onder één microgram/L. Tijdens de rioolwaterzuivering worden musken voor een aanzienlijk deel aan slib gebonden. Slibconcentraties liggen tussen de 6 en 12 mg/kg Galaxolide en 2 a 5 mg/Kg Tonalide 3). De overige musken worden tijdens het zuiveringsproces niet afgebroken, maar door bacteriën deels omgezet in de giftige aminobenzeen- en lacton-vormen. Deze omzettingsproducten zijn niet alleen giftiger, maar ook beter wateroplosbaar dan de moedermoleculen en hopen zich nog steeds op in vetweefsel. Na passage van de rioolwaterzuivering worden in het effluent hogere concentraties van de nitromusk-metabolieten gemeten: het 2-amino musk keton bereikte in het riooleffluent een concentratie van 250 ng/L, terwijl het moedermolekuul niet hoger dan 6 ng/L kwam 4). Het 4-amino-musk xyleen gaat hier van niet meetbaar (influent) tot 34 ng/L (effluent) en 2-amino-muskxyleen van niet meetbaar (influent) tot 250 ng/L (effluent) 5). De Galaxolide-lacton metabolieten liggen in het effluent daarentegen een factor 8 lager dan de moedermolekulen 6). In het algemeen variëren de effluentconcentraties per type rioolwaterzuivering.
oppervlaktewater
In Nederland worden Galaxolide en Tonalide in meer dan de helft van de watermonsters aangetoond 7). Ook in zeewater worden musken gemeten. Nitro- en polycyclische musken en hun omzettingsproducten worden allen in relatief hoge concentraties in rivierwater aangetroffen. Concentraties in het oppervlaktewater zijn onder meer afhankelijk van verdunning door regenval, maar liggen gemiddeld in de orde van enkele tientallen tot enkele honderden nanogrammen/L voor Galaxolide en Tonalide. Nabij de effluentlozing worden vanzelfsprekend de hoogste concentraties gemeten: tot 12,5 microgram(µg)/L Galaxolide, 6,8 µg/L Tonalide, 0,5 µg/L Celestolide en 0,4 µg/L musk keton 8). In het water binden musken zich gemakkelijk aan zwevend stof: tot 736 µg/Kg Galaxolide en 770 µg/Kg (Tonalide) 9). De concentraties polycyclische musken in zoet en zout oppervlaktewater zijn de hoogste van alle vetminnende organische verontreinigingen 10).
1) Kallenborn R and R Gatermann 2004, Synthetic Musks in Ambient and Indoor Air, The Handbook of Environmental Chemistry 3(X): 85–104.
2) HERA 2004 in Reiner et al 2007, Mass Flow of Polycyclic Musks in Two Wastewater Treatment Plants, Arch. Environ. Contam. Toxicol. 52:451–457.
3) Het betreft drooggewicht. Diverse bronnen in Heberer 2002, Occurrence, Fate, and Assessment of Polycyclic Musk Residues in the Aquatic Environment of Urban Areas – A Review, Acta hydrochim. hydrobiol. 30 (5–6):227–243. NB in UK en VS worden veel hogere concentraties polycyclische musken in effluent en slib gemeten; bronnen in Heberer 2002 en in Reiner et al 2007, Mass Flow of Polycyclic Musks in Two Wastewater Treatment Plants, Arch. Environ. Contam. Toxicol. 52, 451–457.
4) Gatermann et al 1998, Occurence of musk xylene and musk ketone metabolites in the aquatic environment, Chemosphere 36(1):2535-2547.
5) Winkler et al, 1998 Fate of artificial musk fragances associated with suspended particulate matter from the river Elbe (Germany) in comparison to other organic contaminants, Chemosphere 37(6):1139-1156.
6) Rimkus et al 1999 Musk xylene and musk ketone amino metabolites in the aquatic environment, Toxicology Letters 111:5–15.
7) Geerdink RB en SM Schrap 2004 Vergeten stoffen in de Rijn-Maas monding, RIZA rapp 2004.015.
8) Heberer T, Gramer S, Stan HJ 1999, Occurrence and distribution of organic contaminants in the aquatic system in Berlin. Part III: Determination of synthetic musks in Berlin surface water applying solid-phase microextraction (SPME) and gas chromatography-mass spectrometry (GC-MS), Acta Hydroch Hydrob 27:150 –156.
9) Winkler et al, 1998 Fate of artificial musk fragances associated with suspended particulate matter from the river Elbe (Germany) in comparison to other organic contaminants, Chemosphere 37(6):1139-1156.
10) Eschke HD 2004 Synthetic Musks in Different Water Matrices, The Handbook of Environmental Chemistry Vol. 3, Part X (2004): 17–28.