Risico’s van zoutcavernes wel in beeld?  Oorspronkelijk gepubliceerd als opiniestuk onder de titel "Neem burgers serieus bij debat zoutkoepels", Twentsche Courant Tubantia 24 mei 2014. Laatst bijgewerkt op 28 juni 2014.
 

Vanaf begin april 2014 komt in Epe nabij de Nederlands-Duitse grens olie, afkomstig uit diepe zoutholte (“caverne”) nr S5, op meerdere plaatsen aan of nabij het oppervlak, zie rode pijlen op de foto hiernaast en zie de foto hieronder. Koeien zijn ziek geworden en afgemaakt en een boerenfamilie mag niet in hun woning (gele ster) overnachten wegens de giftige dampen die vrijkomen. Ongeveer 30 hectare bodem en grondwater van dit agrarisch gebied nabij het natuurgebied Amtsvenn zijn vervuild met 150.000 tot 200.000 liter olie s). Rode pijlen = olie in bodem aangetroffen Gele cirkels = olie aan oppervlakte Situatie op: 20 juni 2014 s) Foto: Google Maps.

De oorzaak van de lekkage blijkt een construciefout te zijn in de toevoerleiding op 217 meter diepte. Dit ongeval staat echter niet op zich. In 1978 is er door een open of defecte klep tussen 10.000 en 15.000 liter olie ontsnapt uit een caverne nabij Epe. Over een lengte van vier kilometer werd een beek (de flörbach) vervuild. Door 35 politie- en 50 brandweermannen is de verontreiniging gestopt juist voordat het bij Glanerbrug de Nederlandse grens zou bereiken f). In 2007 is er door een defecte kraan “veel” olie gelekt uit een andere caverne bij Epe m). En in Etzel (Ostfriesland) heeft eind 2013 40.000 liter olie uit een caverne meer dan 6 km watergangen vervuild w). De vraag is of de risico’s van het gebruik van ondergrondse zoutholtes voor de opslag van olie, gas en giftig afval voor bodem, grondwater, gezondheid en lokale economie op de korte en lange termijn wel voldoende in beeld zijn.
 
Het is keurig dat de Duitse overheid maximale transparantie nastreeft bij de olielekkage Epe t). Maar, kunnen wij als burgers daarop wel vertrouwen? De bedrijfsbelangen bij de opslag van olie, gas of afval in zoutcavernes zijn groot. Overheid, politici en ook veel deskundigen zijn nauw aan het bedrijfsleven verbonden. De recente aardbevingen door gaswinning in Groningen en de olielekkages in Epe en Etzel laten zien dat de technici de processen in en boven de ondergrond nog onvoldoende onder controle hebben.
 

De olie komt tot vijfhonderd meter stroomafwaarts van de 217 meter diep in de grond lekkende aan/afvoerleiding van de zoutholte aan het oppervlak. Een 3,5 meter diepe en 1,6 km lange damwand is rond het hele gebied aangebracht om verdere verontreiniging van het grondwater tegen te houden. De druk is van de holte afgehaald om verdere lekkage te stoppen. Maar hoeveel miljoenen kubieke meter grond werd al vervuild voordat de olie het aan het oppervlak kwam? Hoeveel schade wordt aangericht aan natuur en landschap? Hoeveel arbeid, energie en geld gaat de schoonmaak kosten?

Olie komt aan het oppervlak. Foto: Bezirksregierung Arnsberg 2014.
 
Zoutcavernes zijn een soort hoge drukvaten die zich geleidelijk aan de druk aanpassen. Onder druk zetten deze holtes uit of krimpen ze, tot ze barsten en de inhoud kan ontsnappen. Zout tast ook leidingen aan die vervolgens kunnen gaan lekken. Een studie van de Britse geologische dienst uit 2008 laat zien dat in 27 cavernes die in de VS en EU voor opslag van gas en olie werden gebruikt ongelukken zijn gebeurd. Een derde van deze ongelukken vond plaats in de buurt van nederzettingen. Door explosies en branden werden tot enkele kilometers rondom de plaats des onheils in totaal zo’n 7000 mensen geëvacueerd, 50 mensen gewond, 10 gedood, en voor honderden miljoenen euro’s aan kosten gemaakt b).
 
Weinig ervaring bestaat met de opslag van giftig afval in cavernes. Desondanks is de injectie van giftige reststoffen van afvalverbrandingsinstallaties uit binnen- en buitenland in tientallen Twentse cavernes in voorbereiding. Daarvoor worden nota bene zoutholtes gebruikt die reeds op instorten staan. In het milieueffectrapport voor dit plan valt te lezen dat men ook hier denkt alles onder controle te hebben h). Daar staat tegenover dat de inkomsten voor de betrokken bedrijven enorm zijn. Ook de omliggende gemeenten hebben belang bij een goedkope verwerking van het afval, want die hebben aandelen in afvalverbranding.
 
Wie komt dan nog onbevooroordeeld op voor de zorgen en belangen van burgers? In Twente hebben lokale en regionale organisaties en particulieren in 2010 tijdens de inspraakronde netjes op de mogelijke risico’s van de voorgenomen opslag van olie in enkele zoutholtes gewezen i). Wat de invloed van deze burgerinspraak is blijft onduidelijk. De aangevoerde argumenten komen tegenwoordig in een ambtelijk circuit terecht en dragen niet bij aan een maatschappelijke discussie. Twintig jaar geleden voerden natuur- en milieuorganisaties rechtszaak na rechtszaak tegen bedrijven en overheden en communiceerden intensief met de pers. Nu is het de gewoonte regelmatig met bedrijven en overheden rond te tafel te gaan zitten. Dit zal ongetwijfeld tot resultaten leiden. Al zorgt deze wens tot een goede verstandhouding er ook voor dat men te veel vertrouwen krijgt in de deskundigheid van bedrijven en overheden. Navraag bij de gemeenten Enschede en Hengelo en bij de provincie Overijssel wijst uit dat daar in ieder geval geen inhoudelijke deskundigheid van ondergrondse opslag aanwezig is o).
 
Nu de olielekkage bij het Amtsvenn veroorzaakt blijkt door een kapotte leiding (zoals meestal het geval is) kunnen leidingen vervangen worden. Is het gevaar daarmee geweken? De zelfstandige geoloog en geochemicus Ralf Krupp, die vele jaren ervaring heeft met zoutholtes, schrijft de burgers van Etzel en omstreken dat ook enkel met pekel gevulde zoutholtes op den duur door de grote ondergrondse druk dichtgedrukt kunnen worden en het ontsnappende pekel het grondwater in de wijde omgeving kan vervuilen. Ook wordt door hem binnen 50 jaar een bodemdaling van meerdere meters voorspeld g). Ons eigen Staatstoezicht op de Mijnen zou daarom een onafhankelijke studie uit kunnen laten voeren naar de risico’s op de korte tot lange termijn van zoutcavernes in het algemeen.
 
burgerplatform
De burgers uit het Duitse Etzel en omliggende dorpen Horsten, Marx en Friedeburg hebben zich sinds 2010 verenigd l). Zij pleiten voor een totale stop op het aanleggen van cavernes om verdere schade voor mens en natuur te voorkomen a). Een voorbeeld voor Twente? Binnenkort begint een inspraakprocedure voor het vullen van de eerste drie Enschedese cavernes met giftig afval. De kans is groot dat ook dit keer alle kritische opmerkingen van bezorgde burgers voor het publiek verborgen blijven. Misschien dat een breed burgerplatform uit Enschede/Hengelo, Epe/Gronau en Etzel e.o. een eenduidige stem kan laten horen. Ook kunnen zij gezamenlijk onafhankelijke deskundigen raadplegen en universiteiten om onderzoek vragen. Met hun acties belichamen zij de noodzaak het gebruik van fossiele brandstoffen en afvalverbranding zo snel mogelijk uit te faseren. Dan hoeven we toekomstige generaties niet met nog meer ondergrondse tikkende tijdbommen op te zadelen.


s) In een gebied van 800 bij 400 meter is olie in bodem en water aangetroffen, bron Lageplan Sicherungsfläche 20-06-2014, Bezirksregierung Arnsberg, http://www.bezreg-arnsberg.nrw.de/themen/o/oelschaden_gronau/index.php. De hoeveelheid ontsnapte olie is afgeleid uit het reeds in februari 2014 waargenomen drukverlies in de caverne, bron FW Wagner, Bezirksregierung Arnsberg, http://www.wn.de/Muensterland/Kreis-Borken/Gronau/Fachleute-im-Ausschuss-200-000-Liter-Oel-im-Venn-ausgelaufen.
f) “Olieramp bedreigde de Dinkel” en “Oliestroom vlak voor de grens gestopt - ook Nederland gealarmeerd”, Tubantia 27 januari 1978; en zie http://www.wn.de/Muensterland/Kreis-Borken/Gronau/Oelaustritt-im-Amtsvenn-1978-gab-es-auch-schweren-Oelunfall-im-Venn
m) http://www.wn.de/Muensterland/Kreis-Borken/Gronau/Nach-Oelfund-im-Amtsvenn-Wir-koennen-nichts-ausschliessen.
w) http://de.wikipedia.org/wiki/%C3%96lunfall_in_Ostfriesland_2013 en http://www.youtube.com/watch?v=3R0RW0VrwF0.
t) http://www.tubantia.nl/extra/blogs/frank-timmers/pruisen-die-broekriem-%C3%A9n-bretels-dragen-1.4355651.
b) Evans DJ 2008, An appraisal of underground gas storage technologies and incidents, for the assessment of risk assessment methodology, report RR605 of British Geological Survey, www.hse.gov.uk/research/rrpdf/rr605.pdf
h) Milieueffectrapport pilot stabilisatie cavernes Twente, Royal Haskoning DHV, 2013.
i) http://www.rvo.nl/subsidies-regelingen/gasolieopslag-twente,
o) Telefonische gesprekken met betrokken ambtenaren van de gemeente Enschede (d.d. 17-10-2013); gemeente Hengelo (d.d. 22-10-2013); en provincie Overijssel (d.d. 30-10-2013).
g) Krupp RE 2012, Kurzgutachten zu der Langzeitsicherheid van Solungskavernen im Salztock Etzel, http://www.bi-lebensqualitaet.de/bodenabsenkungen/
l) http://www.bi-lebensqualitaet.de/
a) http://www.bi-lebensqualitaet.de/bodenabsenkungen/