antibiotica(resistentie) in voedsel
 
  Nadat antibiotica en andere medicijnen via gier (urine en ontlasting), verontreinigd irrigatiewater en gerecycled rioolslib 1) op het land zijn gebracht en door de bodem zijn opgenomen, wordt een deel van de medicijnen door voedselgewassen opgenomen. Chlortetracycline en andere antibiotica uit varkensmest worden opgenomen door mais, ui, kool, graan, sla en wortels 2). Na toevoeging van één milligram/Kg antibiotica aan de grond varieerden de concentraties in sla tussen 6 en 170 microgram/Kg; en in wortel tussen 2,8 en 13 microgram/Kg 3). De verspreiding van antibiotica over de plant varieert per antibioticum. Sommige antibiotica bevinden zich vooral in de wortel en schil, anderen verspreiden zich door het gewas 4).
 
Verder kunnen we antibiotica binnen krijgen via stof van veeteeltbedrijven 5), honing en drinkwater. De hoeveelheden medicijn(resten) die mensen enkel via landbouwgewassen binnen kunnen krijgen liggen een factor 1000 hoger dan via drinkwater. Daarnaast kunnen vlees- en melk(producten), vis, schelpdieren, garnalen en andere kreeftachtigen, en fruit (antibiotica worden ook in de fruitteelt gebruikt), residuen van tijdens de kweek toegediende antibiotica bevatten 6). Een deel van de in de plant en vlees aanwezige antibiotica wordt tijdens voedselbereiding onschadelijk gemaakt. Uit onderzoek blijkt dat het meest in de veeteelt gebruikte antibioticum, oxytetracycline, wordt afgebroken tijdens het koken en bakken van de gewassen. Maar andere antibiotica, zoals sulfamethazine, werden door verhitting niet afgebroken 7).
 
resistentie
Naast antibiotica kunnen via landbouwgewassen, vlees e.d. ook antibioticaresistente bacteriën en hun mobiele resistentie-DNA bij ons terechtkomen. Tijdens een studie in Frankrijk vond men op 13% van de rauwe groenten en fruit bacteriën die resistent waren tegen meer dan een antibioticum tegelijk (mulitresistentie) 8). Van een honderdtal monsters kippenvlees, in het jaar 2010 op verschillende plekken in Nederland gekocht, bevatte 94% multiresistente (ESBL) bacteriën 9). Uit onderzoek in 2011 blijkt dat zowel reguliere kip (99,3%) als biologische en scharrelkip (97%) multiresistente bacteriën bevatten. De hoeveelheden resistente bacteriën verschillen echter wel significant tussen deze soorten kip: men vond op reguliere kip 6,2 kiemvormende eenheden (kve) per gram vlees; op scharrelkip 1,2 kve/gr, en op ekokip 0,8 kve/gr. Dit onderzoek toonde duidelijk aan dat lager antibioticagebruik tot minder resistentie leidt. Sterkere en langzaam groeiende kippenrassen zijn minder gevoelig voor infecties. Zij hebben daardoor minder antibiotica nodig. Op deze (scharrel- en eko)kippen werden dan ook minder resistente bacteriën aangetroffen 10). Resistentie beperkt zich niet tot kippenvlees. Ook op kalfvlees (40%) en biefstuk (13%) zitten multiresistente (ESBL) bacteriën 11).
 
gevolgen
Aangetoond is dat de antibiotica afkomstig uit mest plantgroei kunnen remmen 12). De mogelijke gevolgen van antibiotica in voedsel voor de volksgezondheid kunnen bestaan uit allergische reacties en hormonale effecten. Voedselverontreiniging met milieuantibiotica komt bovenop de blootstelling aan andere antibioticaverontreinigingen in voedsel.
Multiresistente bacteriën op groenten en vlees(producten) kunnen tijdens bereiding 13) en consumptie (m.n. rauwe groenten) op de mens overgaan. Hierdoor bestaat de kans dat infecties minder goed of niet met antibiotica behandelbaar zijn.

kennisbehoefte
> gevolgen voor volksgezondheid

1) Rioolslib wordt in Nederland niet hergebruikt maar verbrand. Omdat voedsel wordt geïmporteerd uit landen (Frankrijk, Groot Brittannië, Duitsland)  waar slib wel als "bodemverbeteraar" wordt gebruikt, is deze vorm van vervuiling ook voor Nederland relevant.
2 Boxall ABA et al, 2006, Uptake of veterinary medicines from soils into plants, J Ag Food Che. 54:2288-2297; Ook Migliore et al 1995, 1996 en 2003 in Boxall et al 2006; Dolliver H et al, 2007, Sulfamethazine uptake by plants from manure-amended soil, J of Environ Quality, 36(4):1224-1230; Grote M et al, 2007, Incorporation of veterinary antibiotics into crops from manured soil, Landbauforschung Volkenrode 2007; 57(1):25.
3) Kumar, K et al, 2005, Antibiotic uptake by plants from soil fertilized with animal manure, Environ Quality, 34:2082-2085.
4) Boxall ABA et al, 2006; Dolliver H et al, 2007.
5) Hamscher G et al 2003, Antibiotics in Dust Originating from a Pig-Fattening Farm: A New Source of Health Hazard for Farmers?, Environmental Health Perspectives, 111(13)1590-1594.
6) Bijvoorbeeld: Commission of the European Communities SEC(2007)196, On the implementation of national residue monitoring plans in the member states in 2005 (Council Directive 96/23/EC).
7) Dolliver H et al, 2007.
8) Ruimy R et al 2010, Organic and conventional fruits and vegetables contain equivalent counts of Gram-negative bacteria expressing resistance to antibacterial agents, Environ Microbiol 12:608-15.
9) Leverstein-van Hal M A et al 2011, Dutch patients, retail chicken meat and poultry share the same ESBL genes, plasmids and strains, 17(6)873–880.
10) Consumentenbond 2012, Rapport Kipfilet - Voedselveiligheid en maatschappelijke aspecten.
11) Consumentenbond, mei 2013.
12) Boxall et al 2006; en bron 33 in Boxall, 2006.
13) Leverstein-van Hal M A et al 2011; Kluytmans J et al 2010, Antibiotica-resistentie: maatregelen hoognodig, Ned Tijdschr Geneesk 154:A2261.

Foto: stg. Huize Aarde