Groene gezondheidszorg

gevolgen van medicijnvervuiling voor de bodemkwaliteit

De bodem wordt in toenemende mate belast met medicijnen afkomstig uit vele bronnen: in weide- en tuinbouwgebied en in (volks)tuinen wordt vervuilde dierlijke mest, en in vele landen ook vervuild rwzi-slib, op of in de bodem gebracht. Door opstijgend verontreinigd grondwater en door rioollekkages komen medicijnen in de ondergrond terecht. Op spoorwegtracés komen vervuilde humane urine en ontlasting direct op de bodem terecht. En via de lucht wordt landbouwstof met medicijnen aangevoerd. Via de zelfde aanvoerroutes vindt ook bodemvervuiling plaats met resistente micro-organismen en hun mobiele resistentiegenen.

veeteelt
Veterinaire medicijnen worden door het (pluim)vee grotendeels onaangetast weer uitgescheiden en komen direct of via mestinjectie op het land terecht. Deze stoffen binden zich aan bodemdeeltjes en worden langzaam afgebroken. Met name antibiotica, zoals tetracyclinen, blijven vele maanden in mest en bodem aanwezig, zie verder: antibiotica in de bodem. Antiparasitaire middelen zoals ivermectinen hebben in bemeste grond een halfwaardetijd van 7-14 dagen in de zomer en 3-7 maanden in de winter 1). Ook de antiparasitaire benzamidazolen hopen zich op in de bodem, waar ze maanden aanwezig blijven.

Tijdens regenbuien komen medicijnen, zoals sommige mobiele antibiotica (m.n. sulfonamiden) en antiparasitaire middelen, in het oppervlaktewater terecht waar ze zich in het sediment ophopen en tot jaren aanwezig kunnen blijven. Verder fungeert de bodem als een reservoir voor langdurige vervuiling van grondwater en drinkwater.

gevolgen

Antibiotica komen in zulk hoge concentraties in de bodem terecht dat zij bacteriële afbraakprocessen vertragen. De antibioticaresistente bacteriën en hun mobiele genen die met de mest meekomen geven hun resistentie door aan andere bacteriën in de bodem, waardoor de kans groter wordt dat mensen en dieren via de bodem, landbouwgewassen, lucht (stof) en vervuild grond- of oppervlaktewater met resistente organismen geïnfecteerd worden.
Mens en dier krijgen via deze routes ook de antibiotica zelf binnen; zo nemen voedselgewassen antibiotica via hun wortels uit de bodem op, zie ook medicijnvervuiling en voedselkwaliteit.
Antiparasitaire middelen als ivermectinen en benzamidazolen hebben gevolgen op schimmels, (larven van) mestkevers en andere insecten in de mest, bodem en sediment, en kreeftachtigen in water. Omdat deze organismen een belangrijke rol spelen in de stoffenkringloop, kunnen veterinaire medicijnen en hun omzettingsproducten de natuurlijke voedselkringloop afremmen 2).

kennisbehoefte

Wat is de invloed van medicijnen en hun omzettingsproducten (tezamen met andere microverontreinigingen zoals pesticiden en zware metalen) op afbraakprocessen en stofkringlopen in de bodem?
Wat zijn de gevolgen van veterinaire medicijnen op de mestfauna? 3).
In welke mate accumuleren veterinaire medicijnen in de voedselketen? 3).
Over het lot van bij kippenteelt veel gebruikte coccidiostatica in het milieu is zeer weinig bekend.

> gevolgen voor luchtkwaliteit

1) Halley BA et al 1993, Environmental effects of the usage of avermectins in livestock. Vet. Parasitol. 48,109–125.
2) Errouissi F et al 2001, The negative effects of the residues of ivermectin in cattle dung using a sustained-release bolus on Aphodius constans, Vet Res 32(5); Floate KD 2005, Endectocide use in cattle and fecal residues: environmental effects in Canada, Can J Vet Res 70(1).
3) Lahr, J, 2004, Ecologische risico’s van diergeneesmiddelengebruik, Alterra rapport 976.

Foto mestinjectie: stg. Huize Aarde.