Het voorzorgsprincipe is van oorsprong een instrument om onherstelbare schade aan het onvervangbare, zoals een leven, een landschap, schone lucht, schoon drinkwater, een schone bodem, te voorkomen 1). Het onvervangbare, dat geen prijs heeft, wordt, indien afwezig, wel hoog gewaardeerd en de herstelkosten van eventuele schade zijn zeer hoog of onbetaalbaar

Het voorzorgsprincipe gaat er tegenwoordig van uit dat, in geval van dreiging van onherstelbare schade, het ontbreken van voldoende wetenschappelijk bewijs niet de reden mag zijn om kosteffectieve maatregelen in te voeren ter voorkoming van schade aan milieu, volksgezondheid en consumentenrecht 2), 3).

Het voorzorgsprincipe gaat een stap verder dan zorgvuldigheid of preventie. Zie de overeenkomsten en verschillen tussen het voorzorgsprincipe en de zorgvuldigheidnorm uit het aansprakelijkheidsrecht.

Wetenschappelijke onzekerheid over de mogelijke schadelijke gevolgen van een product was vroeger een reden om de onderneming niet te staken noch aan te passen. Binnen het voorzorgprincipe kan wetenschappelijke onzekerheid over een veronderstelde schade al reden zijn om een onderneming aan te passen of te stoppen. De ondernemer is voortaan volledig verantwoordelijk en aansprakelijk voor de negatieve gevolgen van zijn methoden, technieken, producten en diensten voor de gezondheid, welzijn en milieu.

Voorzorgsmaatregelen bestaan naast een verbod of beperking van een product of activiteit, ook uit voorlichting, waarschuwingen (bijvoorbeeld op etiketten), of meer onderzoek naar de mogelijke relatie tussen de activiteit of het product en de schade.

Om te voorkomen dat het voorzorgprincipe voor oneigenlijke doeleinden, zoals bescherming van de binnenlandse markt tegen ongewenste concurrenten (marktprotectionisme), wordt gebruikt, zal aan de toepassing van het voorzorgprincipe een wetenschappelijke risico-evaluatie en een kosten en baten analyse aan vooraf moeten gaan. Hiertoe heeft de Europese Commissie in het jaar 2000 een aantal richtlijnen opgesteld 3).

Vanaf het begin is het voorzorgsprincipe bekritiseerd als een belemmering voor technische innovatie. Het zijn halve maatregelen als de Europese stoffenwetgeving uit 1981 die ervoor zorgen dat het voorzorgprincipe haar doel mist. Bij wetgeving die tegelijk alle aspecten van een vraagstuk, zoals de stoffenwetgeving, bestrijkt is het voorzorgsprincipe een motor voor innovatie.

1) World Charter for Nature, Verenigde Naties, 1982
2) Agenda 21, Verenigde Naties, 1992, De Conferentie van de Verenigde Naties inzake Milieu en Ontwikkeling, Rio de Janeiro, juni 1992.
3) Commissie Europese Gemeenschappen, Mededeling COM (2000)1, 2 februari 2000, over het voorzorgsbeginsel.