invloed van antibiotica op bacteriën en schimmels
Antibiotica zijn natuurlijk in de eerste plaats giftig voor bacteriën en schimmels.
Over de gevolgen van in de bodem en het water geloosde antibiotica op bacteriën en schimmels is echter weinig bekend. Door het grote aantal micro-organismen in de natuur (ongecultiveerde grond bevat meer dan 10.000 verschillende soorten bacteriën1) is het vrijwel onmogelijk een goed beeld te krijgen van de effecten van antibiotica op het milieu. Daar komt bij dat het meeste onderzoek zich richt op de verspreiding en versterking van de resistentie bij micro-organismen. Weinig aandacht wordt besteed aan andere neveneffecten van deze gifstoffen in de bodem en het water:
|
rioolwater en rioolwaterzuivering |
De antibioticaconcentraties (tussen 3 en 89 gram/L) in het afvalwater van een ziekenhuis zijn voldoende hoog om bacteriën van het afvalwater in hun afbraakproces te remmen 2) .
Ook de hoge concentraties die worden aangetroffen in farmaceutisch afvalwater zijn voldoende om bacteriën in hun afbraakproces te remmen3) .
In de rioolwaterzuiveringsinstallatie (rwzi) is (nog) geen resistentieontwikkeling of -versterking aangetoond 4). In een nagebootste rwzi is waargenomen dat het aantal bacteriën en de soortsamenstelling wordt beïnvloed wanneer antibiotica in concentraties worden toegevoegd die overeenkomen met concentraties die in afvalwater van ziekenhuizen worden gemeten 5)
 |
oppervlaktewater |
Een concentratie van 1 µg/L antibiotica in het oppervlaktewater zou voldoende zijn om de biologische activiteit van het water te verminderen 6) .
Een belangrijke schakel in het reiniging van (afval)water is het wegvangen van het giftige ammonia. De bacteriën die hiervoor verantwoordelijk zijn worden nitrificerende bacteriën genoemd. In milieu-realistische concentraties wordt het bacteriële nitrificatieproces in water verstoord door antibiotica die worden gebruikt voor behandeling van vis 7) . Ook uit ander onderzoek bleek dat nitrificerende bacteriën op de langere termijn gevoelig zijn voor zijn antibiotica. In dit onderzoek waren op de korte termijn trouwens geen gevolgen zichtbaar (geen acute toxiciteit, wel chronische toxiciteit) 8) .
Een langdurige test waarin de voortplanting van de bacteriesoorten Vibrio harveyi en Vibrio fischeri werd gemeten bleken alle uitgeteste antibiotica, in voor oppervlaktewater realistische concentraties, de voortplanting van bacteriën te verstoren 9) .
 |
bodem |
Antibiotica kunnen de bacteriegemeenschap in de bodem zowel in aantallen als in soortsamenstelling verstoren 10) . Wanneer aan een kilo (podzol)bodem slechts 10 µg tetracycline werd toegevoegd was de biologische afbraak (de metabolisatiegraad) gedurende 8 weken duidelijk lager. Hoe hoger de concentratie van het antibioticum hoe langer de afbraak werd verstoord11) . Verder waren lage concentraties van antibiotica in de bodem in staat voor lange tijd de bacteriële samenstelling van de bodem te veranderen, door sommige (van nature resistente) bacteriën te bevoordelen en anderen te benadelen 12) .
 |
sediment |
De waargenomen concentraties antibiotica in sediment onder visteelt zijn hoog genoeg om de lokale bacteriegroei te remmen 13) .
Zie verder onder tetracyclinen en micro-organismen in in bodem en slib.
1) Chatzinotas et al 1998 in Kümmerer et al 2001, hst. 18.
2) Kümmerer en Henninger 2003.
3) Quiting and Xiheng 1998, Hartman et al 1998, 1999, Wiethan et al 1999 in Kümmerer et al 2001, hst 7.
4) Wiethan et al 2000 in Kümmerer et al 2001 hst. 7.
5) Stanislawska 1979, Al-Ahmed et al 1999, Kümmerer et al 2000 in Kümmerer et al 2001 hst. 7.
6) Backhaus en Grimme 1999 in Thiele-Bruhn 2003.
7) Klaver en Matthews 1994 in Kümmerer et al 2001 hst 7.
8) Tomlinson et al 1966; Gomez et al 1996 in Kümmerer et al 2001 hst. 7.
9) Thomulka en McGee, 1993; Backhaus en Grimme 1999; Froehner et al 2000 in Kümmerer et al 2001 hst. 7.
10) Diverse ongenoemde bronnen in Kümmerer et al 2001.
11) Höper et al 2002 in Thiele-Bruhn 2003.
12) Thiele en Beck 2001 in Thiele-Bruhn 2003.
13) Jacobsen and Berglind, 1988; Coyne et al 1994; Migliore et al, 1995 in Kümmerer et al, 2001.
Foto rwzi: jlj4774 at Flickr.com