maatschappelijke gevolgen commercialisering medicijnen
In Nederland heeft de commercie, ondanks strikte wetgeving en hoge graad van onderwijs, een grote invloed op de gehele medicijnketen 1). De veronderstelde objectiviteit van artsen, apothekers, medicijnen- en farmaciestudenten is volgens herhaaldelijk onderzoek structureel aangetast door irrationele motieven 2). Vrijwel alle gezaghebbende personen in de sector hebben een band met de farmaceutische industrie 3). Gezien de risico’s voor gezondheid en milieu van medicijnen zullen farmacologisch onderzoek, toezicht, diagnose, informatie, nascholing, en behandelingsrichtlijnen vrij moeten zijn van marketing 4).
Op de korte termijn heeft commercialisering voordelen voor het bedrijfsleven en hun aandeelhouders, maar op de lange termijn kan het negatieve gevolgen hebben. Gezondheid is een basisbehoefte en zou daarom niet onderhevig mogen zijn aan de behoeften en verwachtingen van bedrijven en hun aandeelhouders. Irrationele motieven tasten de geloofwaardigheid van het middel, het bedrijf en haar financiers aan. Door overheden op grond van irrationele motieven over te halen medicijnen in te kopen (zie voorbeeld hieronder), wordt ook het systeemvertrouwen aangetast. Commercialisering leidt bovendien tot overgebruik van medicijnen. Dat is slecht voor de volksgezondheid en economie.
Een krantenbericht van 19 januari 2012 (NRC). Het voorbeeld van het antivirale middel oseltamivir (Tamiflu) laat zien dat commercialisering van medicijnen de zorgkosten niet per definitie terugbrengt, maar een grote aanslag kan betekenen op het nationaal budget. Een multinational haalde in 2009 op basis van, volgens onafhankelijke studies 5), twijfelachtig onderzoek, wereldwijd ministers over massaal oseltamivir tegen de Mexicaanse griep in te slaan. Alleen de Britse overheid besteedde bijna een half miljard pond aan dit medicijn 6).
Hieronder een inventarisatie van de maatschappelijke gevolgen van commercialisering van medicijnen:
gevolgen voor de besluitvorming
gevolgen voor de volksgezondheid
- Het creëren van een neerwaartse spiraal van verslechterende volksgezondheid door:
- verlaging van interventiedrempels,
- het bedenken van nieuwe ziektebeelden,
- de sterke nadruk op chemische oplossingen,
- veronachtzaming van eigen verantwoordelijkheid voor gezond gedrag,
- veronachtzaming van de risico’s van bijwerkingen,
- veronachtzaming van de risico’s van verontreiniging van water, lucht en voedsel met medicijnen, hun omzettingsproducten en resistente micro-organismen.
- Deze neerwaartse spiraal kenmerkt zich door toename van:
- irrationeel gebruik van geneesmiddelen 7);
- gezondheidsschade t.g.v. ongelukken, overgebruik en misbruik;
- verslaving aan geneesmiddelen 8);
- therapieontrouw wegens bijwerkingen 9);
- het gebruik van leefstijlmedicijnen en recreatief medicijngebruik o.a. ter vergroting van seksuele en cognitieve prestaties 10);
- verspreiding en versterking van resistentie met name door grootschalig gebruik (veterinair);
- voortdurende blootstelling aan een medicijnencocktail via drinkwater, voedsel en lucht.
gevolgen voor de economie
- door de arts en de apotheker tussen het medicijn en de gebruiker weg te halen zouden zorgkosten worden bespaard. Dit brengt echter extra kosten met zich mee ten gevolge van schade door fouten in automedicatie en door misbruik (verslaving, vergiftiging en zelfdoding);
- de neerwaartse gezondheidsspiraal kan resulteren in verlies van leefkwaliteit en arbeidsproductiviteit 11);
- hogere zorgkosten door toename van ziektebeelden en verlaging interventiedrempels (toename gecreëerd ondergebruik);
- hogere kosten voor gezondheidsherstel na ongelukken met, en bijwerkingen van medicatie;
- verhoogde kosten voor monitoring en beheer van verontreiniging met medicijnen en medicijnresistente micro-organismen in bodem, water, lucht, dierlijk en plantaardig voedsel en milieuorganismen, zoals vissen en schelpdieren;
- door weerstand tegen verlies van de concurrentiepositie in de markt wordt maatschappelijke innovatie tegengewerkt;
gevolgen voor de gezondheidssector en -wetenschap
- onder druk van artsbezoekers en andere marketingtechnieken gaan artsen off label voorschrijven en gebruikt men minder de evidence based behandelingsstandaarden 12);
- manipulatie van onderzoeksresultaten ten behoeve van de baten van medicijnen vertraagt de evidence based geneeskunde, vergroot de kans op fraude en corruptie in onderzoek, en vermindert het vertrouwen in de zorgsector en de wetenschap(per) 13). Een ander gevolg is dat minder studenten voor wetenschap en zorg kiezen, waardoor een nog groter gebrek aan onderzoekers en zorgverleners ontstaat.
1) - Spurling GK et al 2010, Information from Pharmaceutical Companies and the Quality, Quantity, and Cost of Physicians’ Prescribing: A Systematic Review, PLoS Medicine 10(7),
http://www.plosmedicine.org/article/info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pmed.1000352
- Becker A et al, 2011, The association between a journal’s source of revenue and the drug recommendations made in the articles it publishes, Canadian Medical Association, CMAJ 183(5), http://www.canadianmedicaljournal.ca/content/183/5/544.full
- Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) 2009, Fase IV-onderzoek als marketinginstrument: beïnvloeding van voorschrijfgedrag door combinatie van elementen - Marketingdoeleinden bij onderzoek met geregistreerde geneesmiddelen, rapport.
- “Door de grote mate van invloed van farmaceutische bedrijven op het belangrijke beslisproces rond diagnose en therapie van depressie in de spreekkamer van de arts dreigt het streven naar maatschappelijk profijt overvleugeld te worden door het streven naar commercieel gewin”, Pieters T et al 2002, in Pillen & psyche: culturele eb- en vloedbewegingen. Medicamenteus ingrijpen in de psyche, Rathenau Instituut, Working document 87 Den Haag.
- Laat E de et al 2002, How does pharmaceutical marketing influence doctors’ prescribing behaviour? Centraal Planbureau, www.cpb.nl
- Inspectie voor de Gezondheidszorg 2007, Invloed van de farmaceutische industrie op behandelrichtlijnen, Kortschrift, mei 2007, www.igz.nl.
- Brinkman ACA et al 2008, Evaluatie reclamebesluit geneesmiddelen, ZonMw Den Haag.
2) - Damen Z en M van Dijk 2011, Artsenbezoek en off-labelpromotie bij huisartsen, stand van zaken in 2011, Rapport Gezonde Scepsis Utrecht, www.gezondescepsis.nl.
- Tenery RM Jr. 2000, Interactions between physicians and the health care technology industry, JAMA 283: 391-393;
- Wazana A 2000, Physicians and the pharmaceutical industry: is a gift ever just a gift, JAMA 373-380;
- Prosser H et al 2003, Influences on GPs’ decision to prescribe new drugs-the importance of who says what. Fam Pract 20(1): 61-68;
- Muijrers PEM et al 2005, Differences in prescribing between GPs. Impact of the cooperation with pharmacists and impact of visits from pharmaceutical industry representatives, Family Practice 22(6): 624- 630;
- Grande D, et al 2009, Effect of exposure to small pharmaceutical promotional items on treatment preferences. Arch Intern Med 169:887-893.
- Zie voor een samenvatting: http://gebu.artsennet.nl/Archief/Tijdschriftartikel/De-evolutie-van-de-rol-van-de-farmaceutische-industrie-in-de-gezondheidszorg.htm;
- en voor een overzicht van de situate in NL: Florentinus S et al 2004, Invloed? Welke invloed? Relaties tussen farmaceutische industrie en artsen/apothekers, Pharmaceutisch weekblad 139(6):181-185.
3) Inspectie voor de Gezondheidszorg IGZ 2007, Invloed van de farmaceutische industrie op behandelrichtlijnen, Kortschrift, mei 2007, www.igz.nl
4) - Zie bv: Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (RVZ), 2008, Farmaceutische industrie en geneesmiddelengebruik. Evenwicht tussen publiek en bedrijfsbelang, rapport, http://www.rvz.net/uploads/docs/Farmaceutische_industrie_en_geneesmiddelengebruik.pdf.
- Voor een samenvatting/bespreking: http://gebu.artsennet.nl/Archief/Tijdschriftartikel/Farmaceutische-industrie-en-geneesmiddelengebruik-evenwicht-tussen-publiek-en-bedrijfsbelang.htm
5) - Jefferson T et al 2009, Neuraminidase inhibitors for preventing and treating influenza in healthy adults: systematic review and meta-analysis, BMJ 2009(339):b5106;
- Jefferson T et al 2012, Neuraminidase inhibitors for preventing and treating influenza in healthy adults and children, The Cochrane Collaboration, Editorial Group: Cochrane Acute Respiratory Infections Group.
6) http://www.channel4.com/news/articles/science_technology/new+doubts+over+tamiflu/3454737.html.
7) Inspectie voor de Gezondheidszorg IGZ 2009.
8) - van Dijk L et al 2005, Negatieve effecten van normaal en verkeerd gebruik van zelfzorggeneesmiddelen. Een literatuurstudie, NIVEL, ww.nivel.nl;
- van Rijn van Alkemade EM 2003, Signalement. Waarschuwing bij zelfzorggeneesmiddelen, rapport DGV, Nederlands instituut voor verantwoord medicijngebruik (tegenwoordig Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik), www.medicijngebruik.nl;
- de Metz JE en RJWM Coolen Van Brakel 2002, Advies terugdringen van het gebruik van benzodiazepines, rapport DGV, Nederlands instituut voor verantwoord medicijngebruik (tegenwoordig Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik), www.medicijngebruik.nl.
9)
10)
11)
12) Voorzitter A Timmermans NL Huisartsen Genootschap p. 81en prof F Treffers pag. 306 en ex-inspecteur reclametoezicht H ter Steege pag. 445, in Bouma J 2006, Slikken. Hoe ziek is de farmaceutische industrie, LJ Veen Amsterdam.
13) Inspectie voor de Gezondheidszorg IGZ 2009.
