weekmakers (ftalaten)

Aan plastic gebruiksartikelen, zoals meubels, speelgoed, medische kunststoffen, maar ook aan cosmetica en schoonmaakmiddelen, worden duizenden synthetische stoffen toegevoegd. Sommige van deze kunststofadditieven worden gebruikt om, bijvoorbeeld, het plastic tegen zuurstof en licht te beschermen of om het plastic zacht te maken (weekmakers). Een belangrijke groep weekmakers zijn ftalaten.


Ftalaten vormen een grote groep kleurloze licht geurende industriële stoffen. Rond de eeuwwisseling zijn circa 50 soorten ftalaten commercieel verkrijgbaar. De belangrijkste ftalaten zijn: Di-2-ethylhexyl-ftalaat (DEHP); Di-isononyl ftalaat (DINP); Di-isodecyl ftalaat (DIDP); n-Butyl benzyl ftalaat (BBP) en di-n-Butyl ftalaat (DBP). Ftalaten worden voor het eerst in 1939 in de VS geproduceerd en, sinds de 80-er jaren van de 20e eeuw, op grote schaal toegepast, vooral voor de verbetering van de flexibiliteit en rekbaarheid van polyvinylchloride (PVC) plastics1). Doordat PVC-producten voor vele doeleinden worden toegepast, komen ftalaten voor in vele dagelijkse gebruiksartikelen.
 
Ftalaten worden ook veel toegepast in de gezondheidszorg. De percentages weekmakers (vooral DEHP) in medische kunststoffen reiken tot 81 procent van het totaal gewicht. Dergelijke hoge concentraties weekmakers worden toegevoegd aan bloedzakken, buizen voor bloedzakken en buizen voor voedingszakken, om deze producten de gewenste grote soepelheid te geven.

Dankzij hun speciale eigenschappen, zijn ftalaten stabiel en niet chemisch aan het product gebonden, en treden hier gemakkelijk uit. Wereldwijd worden daardoor ftalaten in de lucht, bodem en water aangetroffen. Door de voortdurende aanwezigheid van ftalaten in onze omgeving wordt ons lichaam dagelijks via de lucht, voeding, drank, en direct door de huid, aan deze stoffen blootgesteld. Er zijn steeds meer aanwijzingen dat ftalaten vele processen in ons lichaam beïnvloedden. Zo wordt een verband gelegd tussen ftalaten en verstoring van de voortplanting bij mens en dier. Ontdekt is dat de chemische structuur van ftalaten sterk lijkt op die van natuurlijke regelstoffen (hormonen) die voorkomen in het lichaam, en dat zij hun verstorende werking tijdens de embryonale fase en gedurende de eerste levensjaren uitoefenen, wanneer het lichaam het meest gevoelig is voor hormonen.

 

1) IARC, 2001, Di(2-ethylhexyl) phthalate, Reasonable Anticipated to be a Human Carcinogen, International Agency for Research on Cancer, IARC, Tenth Report on Carcinogens.

Foto: centralasian Flickr.com (performance by Lawrence Malstaf)

Dit gedeelte over ftalaten is gebaseerd op een studie door studenten van de Saxion Hogescholen te Enschede.